गुढीपाडवा: महाराष्ट्राचा प्राचीन नववर्ष
गुढीपाडवा हा एक भारतीय सण असून तो हिंदू दिनदर्शिकेप्रमाणे चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला महाराष्ट्रात साजरा केला जातो. शालिवाहन संवत्सराचा हा पहिला दिवस आहे. वेदांग ज्योतिष या ग्रंथात सांगितलेल्या साडेतीन मुहूर्तांपैकी हा एक मुहूर्त आहे. या दिवशी नवीन वस्तू खरेदी, व्यवसाय प्रारंभ, नव उपक्रमांचा प्रारंभ, सुवर्ण खरेदी इत्यादी गोष्टी केल्या जातात. दारी उभारलेली गुढी हे विजय आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे असे मानले जाते. गुढी पाडव्यापासूनच राम जन्मोत्सवाच्या कार्यक्रमाचासुद्धा प्रारंभ होतो.
गुढीपाडव्याची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
Gudhipadava in Marathi
हिंदू पंचांगानुसार चैत्र मासाच्या शुक्ल प्रतिपदेला (मार्च-एप्रिल) गुढीपाडवा साजरा केला जातो. हा दिवस शालिवाहन शकाचा प्रारंभ मानला जातो. कथेनुसार, शालिवाहन राजाने याच दिवशी विदेशी आक्रमकांवर विजय मिळवून नवीन युगाची सुरुवात केली. याबद्दल ghargutiupay या लेखात अधिक माहिती..
गुढीपाडव्याचे प्रमुख प्रतीक Gudhipadava in Marathi
- गुढी (विजयस्तंभ):
- बांबूच्या काठीवर रेशमी वस्त्र (नवरा), गुळ-आंब्याच्या पानांचा हार, नारळ आणि फुलांची माळ बांधून तयार केलेली गुढी घराच्या दारात उभी केली जाते. ही विजय, समृद्धी आणि सकारात्मक ऊर्जेचा प्रतीक आहे.
- महत्त्व: गुढीच्या छत्राप्रमाणे कुटुंबावर दैवी आशीर्वाद राहावे या भावनेतून ही प्रथा रूढ झाली.
- पूजा आणि शुभकामना:
- सकाळी सूर्योदयापूर्वी स्नान करून घरात रंगोली काढली जाते.
- गुढीसमोर दीप लावून, नवीन पानपट्टीच्या पंचांगाचे (वर्षफल) श्रवण केले जाते.
गुढीपाडव्याच्या सणाची विशेष तयारी Gudhipadava in Marathi
पारंपरिक पक्वान्ने
- पुरणपोळी: गुळ-बटाट्याच्या भरटाची गोड पोळी.
- श्रीखंड: दही आणि साखर यांचे मिश्रण.
- आंब्याचा रस: ऋतूच्या पहिल्या आंब्यांपासून तयार केलेला पेय.
ऋतुबदलाचे वैज्ञानिक महत्त्व
- चैत्रात वसंत ऋतु संपून ग्रीष्म ऋतु सुरू होतो.
- नवीन पाने फुटणे, फुलांबरोबर फळे येणे यामुळे हा दिवस नैसर्गिक नवजीवनाचा सांकेतिक प्रारंभ मानला जातो.
गुढीपाडव्याशी निगडीत लोककथा
- ब्रह्मदेवाने सृष्टीची निर्मिती याच दिवशी केली असे मानतात.
- रामराज्याभिषेक: चैत्र शुक्ल प्रतिपदेला रामाचा अयोध्येत राज्याभिषेक झाला असे रामायणात उल्लेख आहे.
महाराष्ट्राबाहेरचे स्वरूप
- कर्नाटक/आंध्र: युगादी
- तमिळनाडू: पुतांडु
- पंजाब: बैसाखी
गुढीपाडवा हा आनंद, एकता आणि नवीन आशेचा सण आहे. “गुढी पाडव्याच्या हार्दिक शुभेच्छा!” 🎉🌿